Mniszek lekarski (Tarxacum officinale L.), potocznie zwany mleczem, to roślina, którą znają niemal wszyscy. Każdego roku, wczesną wiosną pojawia się w zasadzie wszędzie. Stąd też powszechnie uznaje się go za chwast, co jednak nie zmienia faktu, że posiada ogromną moc leczniczą. Działanie mniszka lekarskiego jest od wieków znane i doceniane na całym świecie. Już starożytni Grecy i Rzymianie wykorzystywali go m.in. w leczeniu chorób skóry i oczu, a w średniowieczu napary z mniszka zaczęły stanowić remedium na dolegliwości wątroby i śledziony. Sprawdźmy więc, co cennego kryje w sobie ta popularna roślina.
Polecane suplementy z mniszkiem lekarskim
Spis Treści
Mniszek lekarski - właściwości
Mniszek występuje pospolicie w strefach klimatu umiarkowanego, przede wszystkim w Europie, Azji, Ameryce Północnej i Południowej. W Polsce spotkamy go głównie na łąkach, nieużytkach, poboczach dróg oraz trawnikach. W celach leczniczych pozyskuje się go ze stanu naturalnego, ale od dłuższego już czasu także z kontrolowanych upraw plantacyjnych, co jest wynikiem ogromnego, regularnego zapotrzebowania na ten właśnie surowiec. Wartość terapeutyczną posiada cała roślina, zarówno jej części nadziemne, jak i korzeń.
Właściwości lecznicze mniszka lekarskiego są wypadkową działania wielu związków aktywnych w nim obecnych. Surowiec ten klasyfikowany jest jako goryczowy, a więc obfituje przede wszystkim w związki gorzkie. Do najważniejszych należą laktony seskwiterpenowe (głównie pochodne germakranu, gwajanu i eudesmanu), które dzięki występowaniu w formie glikozydów, czyli w połączeniu z cukrami, charakteryzuje dobra rozpuszczalność w wodzie. Substancje te zatem są obecne w naparach, czyli np. herbacie z mniszka lekarskiego.
Poza goryczami popularny „mlecz” to także bogactwo antyoksydantów takich, jak flawonoidy (pochodne kwercetyny i luteoliny) oraz polifenolokwasy (kwas cykoriowy, kaftarowy, chlorogenowy, kawowy). Mniszek stanowi ponadto niezwykle cenne źródło inuliny – węglowodanu o właściwościach prebiotycznych (nawet do 40%). Odnajdziemy w nim także witaminę C, sole mineralne (głównie wole potasu), żywice, gumy, woski, kwasy tłuszczowe, białka oraz enzymy.
Polecane suplementy z mniszkiem lekarskim
Mniszek lekarski – właściwości lecznicze
Poza szerokim, tradycyjnym wykorzystaniem preparatów mniszka lekarskiego, istnieje sporo dowodów naukowych, potwierdzających jego użyteczność w leczeniu różnych dolegliwości. Niewiele jest wprawdzie dostępnych badań klinicznych, jednak badacze wyraźnie wskazują na szerokie spektrum działania mniszka, obejmujące m.in.:
- wspomaganie pracy wątroby;
- zwiększanie diurezy;
- łagodzenie stanów zapalnych;
- zapobieganie tworzeniu się piasku i kamieni moczowych;
- regulacja poziomu cukru we krwi;
- działanie przeciwnowotworowe;
- działanie antyoksydacyjne.
Mniszek - wsparcie dla układu trawiennego
Działanie mniszka obejmuje przede wszystkim układ pokarmowy. Gorzkie laktony obecne w ekstraktach oraz soku z jego korzenia/ziela pobudzają wydzielanie śliny, soku żołądkowego, oraz żółci, a także ułatwiają jej odpływ do dwunastnicy oraz zapobiegają jej zastojom. Surowiec wspomaga więc pracę wątroby i skutecznie ją oczyszcza.
Mniszek – oczyszczanie organizmu
Popularny żółty „chwast” oczyszcza nie tylko wątrobę, ale i nerki. Przez to, że ułatwia wydalanie złogów i związków toksycznych z naszego organizmu możemy przy okazji, podobnie jak w przypadku pokrzywy, spodziewać się przyjemnego „efektu ubocznego” jakim jest znaczna poprawa kondycji cery! Zauważą to szczególnie osoby cierpiące na trądzik, egzemy czy łuszczycę. Ponadto surowiec usprawnia przemianę materii i reguluje procesy wypróżniania. Dlatego też mniszek na odchudzanie stosowany jest bardzo często jako zioło o działaniu wspomagającym ten proces. To także częsty składnik ziołowych mieszanek oczyszczających.
Sok z mniszka lekarskiego wykorzystywany jest w leczeniu infekcji bakteryjnych, wirusowych i grzybiczych. Obok kwasu kaprylowego i olejku z oregano jest jednym z chętniej wybieranych naturalnych środków zwalczających szczepy Candida, a działanie to w głównej mierze przypisywane jest obecności kwasu rozmarynowego.
Mniszek – dla układu moczowego
Działanie moczopędne mniszka lekarskiego dotyczy przede wszystkim wyciągów pozyskiwanych z jego liści, choć oczywiście i korzenie posiadają takie właściwości. Dzięki wysokiej zawartości soli potasu w surowcu, utrata tego pierwiastka z organizmu podczas wzmożonej diurezy, jest rekompensowana.
Mniszek - naturalny prebiotyk
Korzeń mniszka zawiera aż do 40% inuliny, należącej do rozpuszczalnej frakcji błonnika pokarmowego. Inulina, jako naturalny prebiotyk, stanowi pożywienie dla bakterii bytujących w jelitach. Niemal w całości fermentowana jest przez mikroflorę okrężnicy (Bifidobacterium sp. i Lactobacillus sp.), co przyczynia się do intensywnego wzrostu „dobrych bakterii”. Produktami fermentacji są krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (octowy, propionowy, masłowy), które hamują rozwój szkodliwych drobnoustrojów, np. E. coli i Salmonella. Nieliczne z badań wskazują ponadto, że związek ten może zapobiegać rozwojowi raka jelita grubego.
Mniszek – regulacja poziomu cukru
Regularne picie naparów lub soku z ziela mniszka okazuje się pomocne w przypadku chorych na cukrzycę, zwłaszcza w jej początkowym stadium. Mniszek ułatwia utrzymywanie prawidłowego poziomu cukru we krwi. Uważa się, że działanie to może być związane z pobudzaniem produkcji insuliny, co przypisuje się wspomnianej już wcześniej inulinie.
Poza tym działanie wspomagające preparatów mniszka lekarskiego w leczeniu cukrzycy związane jest także z aktywnością przeciwzakrzepową. Jak bowiem wiadomo, jednymi z częstszych powikłań tego schorzenia są dolegliwości w obrębie naczyń krwionośnych, skutkiem czego mogą być nefropatie, neuropatie, retinopatie, makroangiopatie. Udowodniono, że wyciągi z mniszka lekarskiego, podobnie jak preparaty miłorzębu japońskiego, hamują agregację płytek krwi, a ponadto obniżają poziom cholesterolu całkowitego, trójglicerydów i jednocześnie podnoszą poziom „dobrego cholesterolu” (HDL).
Mniszek – działanie antynowotworowe
Z uwagi na wysoki potencjał antyoksydacyjnych i aktywność przeciwzapalną, zainteresowano się także możliwym działaniem przeciwnowotworowym mniszka lekarskiego. Niektóre z badań przeprowadzonych na zwierzętach potwierdziły tę hipotezę, wskazując, że związkami odpowiedzialnymi za taką aktywność są przede wszystkim taraksasterol oraz tarakserol. Brak jednak badań klinicznych, które potwierdzałyby takie działanie u ludzi. Niemniej, tradycyjna medycyna, zwłaszcza zachodnia, od dawna wykorzystuje mniszka w prewencji chorób nowotworowych i jako środek wspierający układ odpornościowy.
Mniszek lekarski - zastosowanie
Odpowiedzmy zatem na co mniszek lekarski będzie najbardziej przydatny? Najczęstsze wskazania do stosowania dotyczą zaburzeń pracy wątroby, przy niestrawnościach, braku apetytu oraz tzw. uczuciu ciężkości na żołądku. Preparaty z mniszka rekomendowane są w:
- dolegliwościach, których efektem jest obniżenie produkcji żółci;
- po przebytym wirusowym zapaleniu wątroby;
- zastoju żółci;
- profilaktyce i początkach rozwoju kamicy żółciowej (w porozumieniu z lekarzem);
- po zabiegach w obrębie dróg żółciowych;
- początkowych stadiach rozwoju cukrzycy;
- zagrożeniu rozwoju angiopatiami w przebiegu choroby cukrzycowej;
- schorzeniach reumatycznych;
- stanach zapalnych układu moczowego;
- kamicy moczowej.
Tradycyjne zastosowanie obejmuje ponadto takie wskazania, jak:
- choroby gardła:
- kaszel w przebiegu infekcji bakteryjnych i wirusowych;
- bóle i obrzęki;
- schorzenia skórne (brodawki, kurzajki, blizny – działanie takie prezentuje świeży sok z mniszka);
Mniszek w kuchni
Warto ponadto podkreślić walory kulinarne mniszka lekarskiego, w szczególności jego liści. Bardzo często wykorzystuje się je wczesną wiosną w kuchni do sporządzania lekkich sałatek, a także pesto. Z kolei z wysuszonych, uprażonych w piekarniku nasion mniszka sporządza się odwary, uznawane za substytut kawy. Zastosowanie w kuchni mają także kwiaty oraz nierozwinięte pączki rośliny. Te ostatnie, po zasypaniu solą i odstawieniu na pewien czas, nabierają smaku przypominającego kapary.
Mniszek lekarski – jak przygotować?
Najprostszym sposobem przyrządzenia ziela mniszka w warunkach domowych jest sporządzenie z niego naparu. W tym celu odpowiednią ilość ususzonego surowca (informacje podane przez producenta na opakowaniu) należy zalać wrzątkiem i odstawić do naciągnięcia na ok. 15 min. Po przecedzeniu, napar jest gotowy do spożycia. Z korzeni mniszka natomiast przyrządzamy odwar, co oznacza, że surowiec należy zalać wodą w temperaturze pokojowej, i gotować na wolnym ogniu ok. 15-20 min, a następnie przecedzić. Kolejnym sposobem będzie sporządzanie soku ze świeżych liści mniszka, do przygotowania którego nada się każda wyciskarka do soku.
Mniszek lekarski - przeciwwskazania
Choć mniszek lekarski powszechnie uchodzi za roślinę bezpieczną, istnieje kilka przeciwwskazań do jego stosowania. Są to:
- nadkwaśność żołądka;
- niedrożność dróg żółciowych;
- niedrożność jelit;
- uczulenie na rośliny z rodziny Złożonych (Asteraceae)
Z uwagi na brak danych, nie zaleca się stosowania mniszka lekarskiego w ciąży.
Mniszek lekarski - skutki uboczne
W niektórych przypadkach, zażywanie mniszka lekarskiego może skutkować pewnymi działaniami niepożądanymi. Z uwagi na fakt, że jest to roślina goryczowa, pobudzająca produkcję soków trawiennych może nasilać objawy nadkwaśności, zgagę, powodować niestrawność, nudności i delikatne biegunki. Pyłki mniszka stanowią potencjalne alergeny, które niekiedy wywołują alergie kontaktowe objawiające się zmianami skórnymi i mogą wchodzić w alergie krzyżowe z pyłkami innych roślin z rodziny astrowatych.
Mniszek lekarski – cena
Ceny preparatów mniszka lekarskiego są uzależnione od ich formy. Suszone ziele i korzeń to koszt rzędu zaledwie kilku złotych, podobnie w przypadku herbatek typu „fix”. Poza tym mniszek lekarski dostępny jest w postaci gotowych preparatów, najczęściej płynów (sok, syrop) lub kapsułek zawierających jego wyciągi. Średni koszt takich środków waha się zwykle w granicach od 15 do 50 zł i uzależniony jest m.in. od wielkości opakowania.
Bibliografia:
- https://www.researchgate.net/publication/312446314
- https://www.researchgate.net/publication/334244361
- https://panacea.pl/articles.php?id=40
- Rolnik A, Olas B. Mniszek pospolity (Taraxacum officinale) – skarbnica związków prozdrowotnych kosmos vol. 68, 1, 97–101, 2019.
- Matławska I. Farmakognozja. Podręcznik dla studentów farmacji. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, 2008.
dr n. farm. Paulina Znajdek-Awiżeń Absolwentka Wydziału Farmacji Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu.
iZielnik.pl
Członek Sekcji Fitoterapii Polskiego Towarzystwa Lekarskiego. Prowadzi wykłady, kursy, szkolenia oraz warsztaty z zakresu leku roślinnego, towaroznawstwa zielarskiego oraz wykorzystania roślin w profilaktyce i leczeniu różnych dolegliwości. Wykładowca Instytutu Zielarstwa Polskiego i Terapii Naturalnych. Autorka i współautorka prac o charakterze naukowym i popularnonaukowym, opublikowanych w czasopismach krajowych i zagranicznych.
-p.webp)
